Una settimana una parolla (O duie, o micca, sfidàtevi di e « parolle parolle parolle…»)
Allora, s’è no avemu vistu chì u ghjattu ùn era micca bonu à piglià i topi, simu sicuri ch’ellu si manghja e buciàrtule chì fàcenu smagrisce. Oghje dunque v’aghju da parlà di sti « lacertidae » (scusàtemi pè u latinu, ma trovu chì rende u mo stùdiu più scentìficu).
Primu prublema inaspettatu, sò più du 300 spèzie di lacertidae, ognuna cù u so nome spùticu ; è, à le volte, a stessa parolla hè aduprata per razze sfarente. Ind’u soprapiù, l’etimologìa hè spessu scunnisciuta. Dunque, chì fà, chì ci si pò fà, emu da « plasticà » issu gruppu è cuntentassi di studià duie buciàrtule : a cusì detta Lacerta viridis, vale à dì verde, è u podarcis muralis chì, a palesa u so nome, li piàcenu i muri.
Ùn possu micca davvi tutte e parolle chì ghjòvanu à caratterizà e buciàrtule. U fattu si stà chì vi venerìa sùbitu a pènciula. Allora, aghju da fà à l’accorta.
U talianu hè, di sicuru, vicinu di u latinu cù lucèrtola (pò dassi cù l’idea di « luce »), ma dinù di u francese postu ch’ind’u Piemonte truvemu « lazerta ». In brittonu, si tratta di « glazard », in català di « sargantana », in euskara di « sguandila ». S’è quì, l’etimologìa hè bughjosa, in astrò si capisce megliu. Tempi fà, in Francia si dicia « la lagremuse » o « la larmeuse », chì veneria da u latinu tardivu lacrimusa. Si pensa chì ci hè una leia cù e làcrime di i cruccudili. In occitanu, « rapieta » vene da u burgondu è significheghja « arrampicassi ».
A buciàrtula t’hà qualità spùtiche : a so forza, a so vitezza, u so putere di rigenerassi. À tal’puntu chì, ind’a cumuna di Lozzi, a famiglia Acquaviva t’hà u mottu : « vivus ut lacertus ». Si crede dinù chì a buciàrtula disceta l’omu addurmintatu quand’ella s’affacca una vipera.
E spressione sò numarose : in francese, si dice « vivre comme un lézard » (solu è abbandunatu), « C’est un pauvre lézard » (ùn pò fà nè prò nè male). In talianu, ci hè « pare che mangi lucèrtole » (pè una parsona magra).
In corsu, si trova «Hè megliu à esse capu d’aciarta chè coda di sarpu » ; « E buciàrtule à duie code pòrtanu dicia ».
Per contu meiu, ùn aghju mai avutu a scenza di vede a buciàrtula cù duie code, ma si pò sempre sperà. Infine, per compie, e parolle corse. « Ah, era ora ! perchè per contu meiu, ind’è mè, ùn si dice micca buciàrtula ».
Và bè, vi ne dogu una variante : aciàrtula, chì si spieca bè : u « l » iniziale di u latinu hè statu capitu cum’è un artìculu, dunque hè smaritu. Pè a buciàrtula, si pò dumandà s’ellu ùn ci hè micca una leia cù u corsu « bugiardu », perchè chì quand’è no pinsemu d’avenne chjappu una, sùbitu si lascia a so code è scappa.
Marina Chovin.